سه‌شنبه 26 تیر 1341 / 14 صفر 1382 / 17 ژوئیه 1962
3 بازدید
استعفای علی امینی
علی امینی (نخست‌وزیر) پس از چند ماه جدال بر سر تصویب بودجه کشور سرانجام استعفا کرد. امینی ساعت 11 امروز پس از دو ساعت دیدار با شاه در کاخ سعدآباد، استعفانامه‌اش را تقدیم وی کرد، ولی محمدرضا پهلوی با استعفای او موافقت نکرد. اما امینی مجدداً ساعت 16 به کاخ رفت و پس از برشمردن مشکلات کار نخست‌وزیری خود از شاه خواست تا با استعفای او موافقت شود که محمدرضا پهلوی این بار استعفای او را پذیرفت. مطبوعات و تحلیل‌گران سیاسی دلایل گوناگونی برای کنار رفتن امینی از نخست‌وزیری برشمرده‌اند. خود امینی در مصاحبهای، دربارة علت استعفایش چنین گفت: «دولت من بر سر بودجه کنار رفت. چون سه راه پیش‌پای ما بود: یکی اینکه بودجه‌ای غیرمتعادل با ارقامی ناصحیح تنظیم و تقدیم شاه کنیم که این برخلاف حیثیت دولت من بود؛ دوم اینکه برای جبران کسری بودجه از خارج قرض بگیریم که این هم ممکن نبود؛ سوم اینکه بیش از میزان فعلی در مخارج صرفه‌جویی کنیم که این راه هم به بن‌بست رسید. بنابراین تنها راهی که پیش پای دولت بود کناره‌گیری بود. من و همکارانم ناچار تصمیم گرفتیم این راه را انتخاب کنیم و خدمت اعلی‌حضرت هم عرض کردم...»[1]
علت استعفای امینی از نگاه تحلیل‌گران سیاسی
بسیاری از تحلیل‌گران سیاسی استعفای امینی را با سفر شاه به آمریکا و گفتگوی او و کندی مرتبط می‌دانند و می‌گویند شاه پس از اینکه اطمینان حاصل کرد که آمریکا مشکلی در راه او ایجاد نمی‌کند به ایران بازگشت و دست به کار شد تا زمینه را برای یک اختناق و دیکتاتوری آماده سازد.
پس از فراهم آمدن مقدمات کار، طی نامه‌ای از امینی خواست که استعفا کند.[2] به نظر می‌رسد مشکل بودجه یکی از دلایل استعفای دولت امینی بود. دولتی که آمریکایی‌ها پشتیبانش بودند. ظاهراً امینی آخرین تلاش خود را برای مبارزه با شاه به کار برد، ولی کاری از پیش نبرد، چون آمریکایی‌ها دست از حمایت او کشیده بودند. به همین دلیل مسئله کسر بودجه و رد تقاضای امینی از سوی شاه برای تعدیل بودجه ارتش سبب ظاهری استعفای امینی است.[3] برخی تحلیل‌گران داخلی و خارجی بر این عقیده‌اند که شاه با برکناری دکتر علی امینی از نخست‌وزیری در واقع آخرین مهره از گروه سیاستمدارانی که مدعی «شخصیت» در برابر شاه بودند را از صحنه سیاست ایران خارج کرد.[4]
نظر نیکی آرکدی درباره استعفای امینی
نیکی آرکدی درباره استعفای امینی می‌نویسد: «هنگامی که امینی و وزیر مالیه‌اش دکتر جهانگیر آموزگار سعی کردند از همه وزراء بخواهند بودجه‌های مربوط به وزارتخانة خود را تقلیل دهند، شاه از تقلیل بودجه ارتش امتناع کرد. لذا امینی هم استعفا و دلیل استعفای خود را ناکافی بودن کمک مالی آمریکایی‌ها ذکر کرد».[5]
سیاست کندی در کشورهای جهان سوم
به نوشتة جمیز بیل در شیر و عقاب «ایالات متحده به دو دلیل از امینی پشتیبانی به عمل نیاورد، یکی آنکه امینی هم مانند سایر پیشینیان بلافصل خود، نتوانسته بود پشتیبانی و پایه مردمی محکمی به دست آورد، دوم آنکه برنامه‌های اصلاحی او غیرقابل پیش‌بینی بود. چه از یک سو رهبری ارسنجانی (ناپلئون ایران) در مسیری انقلابی سرگردان بود و از سوی دیگر حتی ابتدایی‌ترین خواسته‌های روشنفکران ایرانی را برآورده نکرده بود. افزون بر این تصمیم گیرندگان آمریکایی به این نتیجه رسیدند که ناآرامی‌‌های فزاینده در ایران شاید نیاز به واکنش سرکوب کننده و ظالمانه‌تری داشته باشد. در این برهه از زمان دولت کندی به روش دوم سیاست خارجی که در مورد کشورهای جهان سوم در نظر گرفته بود روی آورد. نخست اصلاحات و اگر کارگر نشد استفاده از تمام ابزارهای سرکوبی...»[6]
دسیسه‌های پنهان اسدالله علم، علت موافقت کندی با برکناری امینی
حسین فردوست درباره دلایل موافقت دولت کندی با برکناری امینی می‌نویسد: «اسناد و مدارک موجود نشان می‌دهد که در این دوران 5/1 ساله با تحریکات و دسیسه‌های پنهان شاپور ریپورتر ـ اسدالله علم، که منطبق با اهداف جناح جمهوری‌خواه آمریکا و مقامات لندن بود، آشفتگی شدیدی در صحنه سیاسی کشور پدید آمد. با تلاش شاپور جی (شاپور ریپورتر) این هرج و مرج در مطبوعات داخلی و خارجی انعکاسی مضاعف می‌یافت و به مقامات واشنگتن فروپاشی شیرازه امور در ایران و خطر سلطة کمونیسم را القا می‌نمود. بدون تردید گزار‌ش‌های سرهنگ گراتیان یاتسویچ (رئیس سیا در ایران) که از دوستان صمیمی اسدالله علم محسوب می‌شد و دیدگاه‌های ریچارد هولمز در واشنگتن در اثبات این نظریه به کندی سهم اساسی داشت.[7]
حیرت محافل سیاسی پایتخت
به نوشتة مجله تهران مصور پایان دوران نخست‌وزیری چهارصدوچهل روزی دکتر علی امینی، نخست‌وزیر 56 سالة ایران موجب حیرت محافل سیاسی پایتخت شد. البته امینی تا تعیین نخست‌وزیر جدید کماکان به اتفاق معاونان خود به امور رسیدگی خواهد کرد.[8]
سخنرانی امینی در روزنامه اطلاعات
با آنکه علی امینی از سمت خود استعفا کرده است عصر امروز در روزنامه اطلاعات حضور یافت و در اجتماع بازرگانان و صاحبان صنایع و معادن کشور سخنرانی کرد. وی در آن سخنرانی اشاره‌ای به استعفای خود و سقوط دولتش نکرد.[9]
محمدعلی سفری در قلم و سیاست می‌نویسد: «... در آن جلسه عباس مسعودی و من مطلع بودیم که امینی استعفا کرده است. به همین جهت وقتی در صندلی بین من و عباس مسعودی نشسته بود و به سخنان محمد رضایی درباره مشکلات بازرگان گوش می‌داد، آهسته به او گفتم: در پاسخ این مسائل با چه سمتی جواب خواهید داد. دکتر امینی گفت: فعلاً برای اینها که نخست‌وزیرم و مطلبی هم که بگویم مربوط است به دولتی که عهده‌دار آن خواهد شد».[10]
دستور علی امینی به اعضای کابینه
علی امینی پس از سخنرانی در روزنامة اطلاعات، به محل کارش رفت و دستور داد که به اعضای کابینه اطلاع داده شود بامداد فردا در یک جلسه فوق‌العاده حضور پیدا کنند؛ چون قرار است خبر مهمی از سوی امینی به آنها داده شود.[11]
گزارش مأمور ساواک از ضارب طیب حاج‌رضایی
مأمور ساواک در گزارشی نوشت به قرار اطلاع حسن کوره‌پز که اخیراً با دستیاری ناصر جگرکی و برادران هفت کچلان، طیب حاج‌رضایی را با کارد مضروب کرده‌اند، مورد توجه آقای نخست‌وزیر بوده و چندی به سمت ریاست میدان برگزیده شده است و فعلاً نیز ماهیانه 8000 ریال از شهرداری حقوق می‌گیرد. نامبرده به همین علت امتیاز خرید و فروش موز را از نخست‌وزیر گرفته است، چون شخص ناراحت و اخلالگری بوده و موجبات انزجار و عصبانیت عموم میدانی‌ها را فراهم آورده است.[12]
ورود وزیر امور خارجه ترکیه به ایران
جمال ارکین (اولین وزیر امور خارجه ترکیه) ساعت 30:21 با همراهان خود وارد فرودگاه مهرآباد تهران شد و مورد استقبال عباس آرام وزیر امور خارجه ایران و سفرای کبار آمریکا و پاکستان و دکتر دادفر (دبیر کل انجمن ایران و ترکیه) و عده‌ای از اعضای سفارت ترکیه در تهران قرار گرفت. ارکین در مصاحبهای به خبرنگاران اظهار داشت: بنا به دعوت دوستانة وزیر امور خارجه ایران به این سفر آمده است. او از وجود برنامه‌هایی برای تأسیس یک بازار مشترک دول مسلمان سنتو یعنی ایران و ترکیه و پاکستان ابراز بی‌اطلاعی کرد. این هیئت سیاسی قرار است طی اقامت یک هفته‌ای در تهران با نخست‌وزیر و دیگر مقامات دولتی دیدار و درباره مسائل مربوط به منافع مشترک دو ملت و اوضاع جهان تبادل نظر کند.[13]
انتصاب دبیر دوم سفارت آمریکا در تهران
دانیل اولیور نوبری امروز به سمت دبیر دوم سفارت آمریکا در تهران منصوب شد.[14]
کنفرانس مطبوعاتی وزیر کشاورزی
صبح امروز دکتر حسن ارسنجانی (وزیر کشاورزی) جلسه‌ای مطبوعاتی در دفتر کارش ترتیب داد و دربارة اجرای اصلاحات ارضی، خرید تراکتور از شوروی و دفع آفت ملخ توضیحاتی به خبرنگاران جراید و رادیو داد و دربارة روند اجرای برنامه اصلاحات ارضی اظهار داشت: «در حوزه مراغه تاکنون 450 ده بین زارعین تقسیم شده است و تا پانزده شهریور 950 ده از 1270 ده موجود در حوزه‌های مراغه ـ میاندوآب و هشترود تقسیم خواهد شد و ظرف یک ماه‌ونیم 500 (پانصد) ده دیگر تقسیم می‌شود. وی ادامه داد: «اشکال کار ما از نظر مقررات ثبتی است و تشریفات تنظیم اسناد قدری طول می‌کشد. ما ظرف سه ماه با تمام مشکلات تشریفاتی ثبت در مراغه، 450 ده را تقسیم کردیم و در مهرماه تمام اسناد برای توزیع بین زارعین آماده خواهد شد و وقتی شاه به آذربایجان تشریف ببرند این اسناد را توزیع خواهند کرد...» او در بخش دیگری از سخنان خود به اعتراض عده‌ای از مالکین و چاپ و نشر اعلامیه از سوی مراجع علیه اصلاحات ارضی اشاره کرد و گفت: «در غیبت یک ماهه من یک عده از مالکین مراغه سوءاستفاده کرده‌اند، اعلامیه پخش کردند و به نام یک عده مراجع اسلامی اعلامیه‌هایی در تهران چاپ و به وسیله پست به مراغه ارسال و در آنجا پخش کرده‌اند. اتحادیه فلاحتی ایران نیز اعلامیه داده که به علت تقسیم اراضی، امسال در تبریز سیل آمده است در صورتی که ما هنوز کاملاً کار تقسیم اراضی را در تبریز شروع نکرده‌ایم و به‌علاوه این کار با آمدن سیل چه ارتباطی دارد؟ بنده مطمئنم که این ناراحتی‌ها تمام خواهد شد و از بین خواهد رفت».[15] وی درباره بودجه اصلاحات ارضی هم چنین گفت: «چون تصویب بودجه طول کشید، با تصویب مجمع عمومی بانک کشاورزی 20میلیون تومان اعتبار برای اصلاحات ارضی تحصیل کردیم. پس از تصویب بودجه هسته‌ای، اعتبار 200 میلیون تومانی اصلاحات ارضی ضمن بودجه عمرانی بررسی خواهد شد، ولی بودجه اصلاحات ارضی در متن بودجه هسته‌ای گذاشته شده است...».[16]
دیدار فرزند حاکم ابوظبی با شاه
صبح امروز شیخ‌سعید (فرزند ارشد شیخ شخبوط حاکم ابوظبی) در کاخ سفید سعدآباد با محمدرضا پهلوی دیدار کرد. دربارة مذاکرات این دیدار اخباری در مطبوعات و رسانه‌ها انتشار نیافت.[17]
انتخاب سفیر ایران در آرژانتین
پیش از ظهر امروز عباس آرام (وزیر امور خارجه) در کاخ سعدآباد با شاه دیدار و مرتضی عدل طباطبایی را به عنوان سفیر کبیر دولت ایران در آرژانتین معرفی کرد.[18]
طرح تصویب‌نامه یک دوازدهم بودجه
روزنامة کیهان نوشت در حالی‌که دولت در ماه جاری برای تصویب بودجه کل کشور حداکثر کوشش خود را مبذول داشت به علت عدم تصویب نهایی بودجه کل کشور مجبور شد بودجة یک دوازدهم سال را (بودجة تیرماه را) بررسی کند. بر این اساس طرح تصویب‌نامه یک دوازدهم بودجه آماده شده و قرار است در اولین جلسه آینده هیئت وزیران یعنی ظرف امروز یا فردا یک دوازدهم بودجه کشور به تصویب هیئت وزیران برسد. اجرای بودجه یک دوازدهمی برای تیرماه جاری قطعی شده است و امروز این امر مورد تأیید یکی از اعضای کابینه قرار گرفت.[19]
قرارداد جدید بازرگانی ایران ـ هند
مذاکرات بازرگانی ایران و نمایندگان بازرگانی هند که از دو هفته قبل در وزارت بازرگانی آغاز شده است همچنان ادامه دارد و هم‌اکنون طرح جدیدی از طرف نمایندگان دو کشور تهیه شده است که پس از جلب نظر مقامات در هفته آینده طی تشریفاتی در وزارت بازرگانی به امضا خواهد رسید.[20]
کنفرانس بین‌المللی حمایت از ابنیه تاریخی
سفیر کبیر ایران در سازمان جهانی یونسکو به سمت رئیس کنفرانس بین‌المللی مربوط به پیمان جهانی حمایت از ابنیه تاریخی و اموال فرهنگی در زمان جنگ برگزیده شد. این کنفرانس در محل سازمان یونسکو در پاریس تشکیل شده بود و در نخستین جلسه خود دکتر غلامعلی رعدی آذرخشی سفیر کبیر ایران در یونسکو را، به سمت رئیس کنفرانس انتخاب کرد. ضمناً نمایندگان هلند، لهستان، نیکاراگوئه و نیجر به سمت نوّاب رئیس و نماینده ایتالیا به سمت مخبر کنفرانس برگزیده شده‌اند.[21]
[1]ـ مجله تهران مصور، ش 985، 29/4/1341، ص 13.
[2]ـ شکوفایی جنبش اسلامی به رهبری امام خمینی، بی تا، بی نا، ص 20.
[3]ـ سفری، محمدعلی، قلم و سیاست، ج 2: از کودتای 28 مرداد تا ترور منصور، تهران، نامک، 1373، ص 463.
[4]ـ همان، ص 750.
[5]ـ آر. کدی، نیکی، ریشه‌های انقلاب ایران، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، قلم، 1369، ص 274.
[6]ـ ا.بیل، جیمز، روابط بد فرجام ایران و آمریکا (شیر و عقاب)، ترجمه فروزنده (جهانشاهی) برلیان، تهران، فاخته، 1371، ص 206.
[7]ـ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج 2، 1370، تهران، اطلاعات، 1369 ش، ص 309.
[8]ـ مجله تهران مصور، ش 985، 29/4/1341، ص 13.
[9]ـ روزنامه کیهان، ش 5703، 27/4/1341، ص 13.
[10]ـ سفری، محمد علی، قلم و سیاست، ج 2: از کودتای 28 مرداد، تا ترور منصور، تهران، نامک، 1373، ص 464.
[11]ـ روزنامه کیهان، ش 5703، 27/4/1341، ص 13.
[12]ـ آزاد مرد طیب حاج‌رضایی به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1378، ص 54.
[13]ـ روزنامه مهر ایران، ش 1623، 27/4/1341، ص 1 و 2؛ روزنامه پست تهران، ش 2682، 27/4/1341، ص 1 و 6.
[14]ـ روزشمار روابط ایران و امریکا، به کوشش بهروز طیرانی، تهران، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، 1379، ص 159.
[15]ـ روزنامه پست تهران، 2681، 26/4/1341، ص 1 و 6.
[16]ـ روزنامه پیغام امروز، ش 705، 26/4/1341، ص 5.
[17]ـ همان، ص 8.
[18]ـ روزنامه پست تهران، 2681، 26/4/1341، ص 6.
[19]ـ کیهان، ش 5702، 26/4/1341، ص 13.
[20]ـ همان.
[21]ـ روزنامه پست تهران، 2681، 26/4/1341، ص 7.
