شنبه 16 اردیبهشت 1340/ 20 ذىالقعده 1380/ 6 مه 1961
5 بازدید
اجتماع معلمین، دانش‌آموزان و دانشجویان در باشگاه مهرگان
از ساعت 8 بامداد امروز به تدریج معلمین پایتخت و دانش‌آموزان و دانشجویان دانش‌سراى عالى و دانشگاه تهران در باشگاه مهرگان حضور یافتند، به‌طورى که محل باشگاه و کوچه کاخ و قسمتى از خیابان لاله‌زار نو مملو از معلمین و دانش‌آموزان و دانشجویان شده بود.[i]
در این اجتماع ابتدا چندنفر از آموزگاران سخنانى ایراد کردند و یکى از خانمها به نمایندگى از طرف دانشجویان دانشگاه تهران، ضمن تشریح وضع معلمین و توضیح این نکته که بارها خواستهاى خود را با کمال نظم و آرامش به اطلاع دولت رسانیده‌اند ولى بدون نتیجه بوده است، اظهار داشت:
«قدر مسلم این است که ما تا پیروزى نهایى دست از مبارزه نخواهیم کشید و من از طرف دانشجویان دانشگاه تهران پشتیبانى کلیه دانشجویان را نسبت به حقوق حقه معلمین ابراز مى‌دارم.»[ii]
تأکید محمد درخشش ـ نماینده معلمین بر اعتصاب
محمد درخشش ـ رئیس باشگاه مهرگان و نماینده معلمین ـ در اجتماع معلمین گفت:
«تقاضاى ما مشروع و منطقى بود. عده‌اى از دوستان ما هم‌اکنون مراجعه کرده و مى‌گویند دولت جدید که خواهد آمد، برنامه ما چیست؟ برنامه ما اعتصاب است. نظر تمام معلمین این است و حتى مدارس غیردولتى و اکابر نیز که از ما خواسته بودند تکلیف ما چیست؟ باید بگویم: اعتصاب، اعتصاب ما ادامه دارد، باید قطع‌نامه باشگاه مهرگان اجرا شود. معلمین کشور اجراى ماده 12 قانون تعلیمات اجبارى را نمى‌خواهند. زیرا در ماده 12 قانون مزبور حقوق پایه سیصدتومان منظور شده و حال آنکه معلم 500 تومان حقوق مى‌گیرد. ما اگر طالب این ماده از قانون تعلیمات اجبارى باشیم، باید 200 تومان هم از حقوق معلم بکاهیم. آن چیزى که مورد درخواست معلمین است ماده 12 نیست، بلکه طرح باشگاه مهرگان است. ماده 12 قانون تعلیمات اجبارى به کلى وضع معلم را به‌هم مى‌زند.[iii]
وضعیت غیر عادی دانشگاه تهران
امروز وضع دانشگاه تهران غیرعادى بود. جلو دانشکده‌هاى حقوق و فنى گفته مى‌شد در جریانات دیروز و پریروز جمعى از دانشجویان بازداشت شده‌اند. به همین جهت در دانشکده فنى و جلو دانشکده حقوق تظاهرات رخ داد. در دانشکده فنى دانشجویان امتحان ندادند و اعلام کردند تا دوستان دانشجوى آنان آزاد نشوند، ژوری‌هاى امتحان را بایکوت مى‌کنند و اگر این وضع ادامه یابد کار به تعطیل مطلق دانشگاه کشیده خواهد شد.[iv]
اعتصاب فرهنگیان در بیشتر شهرستآن‌ها
دانشجویان دانش‌سراى عالى که از روز اول اعتصاب معلمین به‌عنوان هم‌دردى با معلمین دست به اعتصاب زده‌اند، امروز نیز از رفتن به کلاس درس خوددارى کردند. گفته مى‌شود در میان دانشجویان بازداشتى، عده‌اى از دانشجویان دانش‌سراى عالى نیز وجود دارند. گزارش‌هایى هم حاکى است که فرهنگیان اغلب شهرستآن‌ها در حال اعتصاب به سر مى‌برند.[v]
اعتراض دکتر محمود حسابى به گماردن افراد نالایق در پستهاى حساس
کمى پیش از پایان نشست معلمین در باشگاه مهرگان، جلسه علنى مجلس سنا تشکیل شد. در این جلسه محسن صدرالاشراف ـ رئیس مجلس سنا ـ و سه نماینده درباره اعتصاب و تظاهرات معلمین سخن گفتند. یکى از آنان دکتر محمود حسابى بود، که گفت:
«بنده از دو لحاظ، یکى از لحاظ نمایندگى مجلس سنا که وظیفه‌اى بر عهده دارم که ناظر جریانات مملکتى باشم و از طرف دیگر از لحاظ حرفه معلمى که آشنایى با وضع زندگى همکاران آموزگار و دبیر و استاد دانشگاه دارم، تاثر و تألم خود را از واقعه 12 اردیبهشت که منجر به قتل یک نفر معلم، دکتر خانعلى شد اظهار مى‌نمایم و از دولت وقت انتظار دارم که هرچه زودتر نتیجه اقدامات خود را درباره تعیین مسئولین این واقعه اسفناک به استحضار مجلس سنا برساند. جاى بسى تاسف است که اشخاصى که واقعاً حس مسئولیت ندارند، در پستهاى حساس گمارده مى‌شوند...»[vi]
تظاهرات در خیابان ناصرخسرو
نزدیک ظهر امروز، گروهى که شعارهاى مختلفى مى‌دادند از خیابان لاله‌زار به طرف میدان سپه به حرکت درآمدند. این گروه پس از عبور از خیابان لاله‌زار و میدان سپه وارد خیابان ناصر خسرو شدند و در حالى‌که صاحبان مغازه‌ها و رانندگان اتوبوس‌ها و تاکسیها را دعوت به اعتصاب مى‌کردند، به طرف بازار حرکت کردند. در مقابل وزارت دارایى چندین دستگاه اتومبیل پلیس که از طرف خیابان باب همایون وارد خیابان ناصر خسرو شده بودند، در مقابل این گروه ایستادند و یک افسر شهربانى به آنان تذکر داد متفرق شوند. به دنبال این تذکر جمعیت متفرق شدند، ولى وضع خیابان ناصرخسرو و بازار همچنان غیرعادى بود و صاحبان مغازه‌ها منتظر بودند تا در اثر پیشامدى، فورا درها را ببندند.[vii]
آخرین جلسه دولت جعفر شریف‌امامى
آخرین جلسه دولت جعفر شریف‌امامى براى قرائت و تصویب متن استعفانامه در ساعت 11 امروز تشکیل شد. این جلسه مدت 45 دقیقه طول کشید و شریف‌امامى جریان روز پنجشنبه مجلس شوراى ملى و جریانات اخیر مملکتى را مطرح کرد و علل استعفاى دولت را شرح داد. سپس متن استعفانامه قرائت گردید و به تصویب اعضاى دولت رسید. در پایان، اعضاى دولت با یکدیگر خداحافظى کردند و شریف‌امامى در حالى‌که متن استعفاى دولت را داخل پاکت سفیدى در دست داشت، از نخست‌وزیرى خارج شد و به کاخ مرمر رفت. او مدت نه ماه و ده روز نخست‌وزیر بود و در این مدت دو بار مأمور تشکیل کابینه شد.[viii]
درخواست على امینى از شاه برای انحلال مجلس شورای ملی
على امینى پس از اینکه جعفر شریف‌امامى استعفاى خود را آورد، به سراغ شاه رفت.[ix] امینى تعریف مى‌کند:
«در این ملاقات هم، تمام رابطه ایشان با خودم و نوع این رابطه را هر لحظه در ذهن داشتم، نظریات خودم را نسبت به وضع موجود گفتم، وضعى که از کم وکیف آن اطلاع داشت. آخرین دستورى که درباره من صادر کرده بود، عزل از پست سفارت ایران در امریکا بود و آخرین مطلبى که مى‌دانستم از ذهن ایشان بیرون نرفته است، اتهام رهبرى کودتایى بود که به خاطر آن، هنگامى که هنوز در امریکا بودم، عده‌اى از دوستانم از جمله سرلشکر ولى‌الله قرنى را توقیف کرده بودند. ناچار براى جلب اعتماد ایشان بایستى کوشش مى‌کردم و صراحت به‌کار مى‌بردم. از جمله گفتم، طبق قانون و سنت مشروطیت، نخست‌وزیرى هرکسى منوط به راى تمایل مجلس و فرمان شاهانه است. پرونده‌اى که من در مورد تقلبات متعدد انتخابات مجلس حاضر با شکایت به دادگسترى داده‌ام همراه با اسناد واقعى از تخلفات و تقلبات آشکار است. چون سعى دارم در هرحال یکپارچگى فکر و عمل خود را حفظ کنم و در این پرونده شخصا شاکى هستم و حق را با ادعاى خود مى‌دانم، خلاف اصول است که از همین مجلس راى اعتماد بخواهم. پس نخست‌وزیرى‌ام فقط وابسته به حکم شاهانه است. اما اگر این حکم، اعتماد و پشتیبانى لازم را پشت سرنداشته باشد، حتى یک روز کارکردن غیرعملى است. من هم کسى نیستم که به هر قیمت به میز بچسبم، ناچار همان‌طور که منصوب مى‌کنید، هر روز هم اشاره کنید مى‌روم، چون درگیرى را نه به صرف خود مى‌دانم و نه به صلاح ملت و مملکت. فرمان انحلال مجلس را امضا کنید که در جیب داشته باشم و در وقت مقتضى انتشار بدهم...»[x]
فرمان نخست‌وزیرى على امینى
على امینى هنگامى که از کاخ مرمر خارج شد به خبرنگاران داخلى و خارجى که دورش اجتماع کرده بودند، گفت:
«اعلى‌حضرت فرمان نخست‌وزیرى مرا صادر فرمودند.»
بعدازظهر امروز سخنگوى دربار شاه رسماً اعلام کرد که استعفاى دولت شریف‌امامى مورد قبول قرار گرفت. محمدرضا پهلوى، على امینى را مأمور تشکیل هیئت وزیران کرد و فرمانش بدین‌شرح بود[xi]:
«جناب دکتر على امینى، نظر به اعتمادى که به حسن کفایت شما داریم، به موجب این دست‌خط به سمت نخست‌وزیر منصوب مى‌شوید و مقرر مى‌داریم در تعیین هیئت وزیران مطالعات لازم به عمل آورید و نتیجه را به اطلاع ما برسانید. کاخ مرمر ـ 16 اردیبهشت 1340 ـ محمدرضا پهلوى.»[xii]
دستورات نخست‌وزیر به شهربانى، مطبوعات و اداره کل انتشارات و رادیو
نخست‌وزیر جدید در ساعت 45/3 دقیقه بعدازظهر به نخست‌وزیرى آمد و تا ساعت نُه بعدازظهر در دفتر خود مشغول کار بود.[xiii] على امینى مى‌گوید: «همان ساعت اول در اتاق نخست‌وزیرى، در چند سطر به شهربانى دستور دادم که ظرف مدت 48 ساعت ترتیب لغو جواز کار و اقامت تمام گروه‌هاى موزیک و رقاصه‌ها و این قبیل آد‌‌م‌ها را بدهد و وسایل خروج آنان را از کشور فراهم کند، به این ترتیب اسلحه تبلیغ را از دست اهل منبر [مى]گرفتم[xiv]... عصر اولین روز عمر دولت با دستورهایى که یکى از مهم‌ترین آن‌ها منع هرگونه سانسور و اعلام آزادى کامل مطبوعات بود، گذشت[xv] ... از طرف نخست‌وزیر به اداره کل انتشارات و رادیو دستور داده شد که به مناسبت چهلمین روز وفات حضرت آیت‌الله بروجردى از بعدازظهر فردا به مدت 24 ساعت برنامه‌هاى موسیقى از رادیو ایران قطع گردد و به جاى موزیک، سخنرانی‌هاى مفید مذهبى پخش شود.»[xvi]
مجلس ترحیم ابوالحسن خانعلى
امروز مجلس ترحیم ابوالحسن خانعلى ـ دبیر مقتول دبیرستان جامى ـ در مسجد فخریه واقع در خیابان امیریه برگزار شد. در این مجلس که از ساعت 16 الى 30/18 به طول انجامید، جمعاً در حدود سه هزار نفر از بستگان و دوستان و فامیل و فرهنگیان و دانشجویان شرکت کردند. در ساعت 30/17 شیخ عباسعلى اسلامى واعظ به منبر رفت و پس از ذکر مقدمات اظهار داشت:
«... معلم که چشم و چراغ مملکت و تربیت‌کننده نسل جوان است، اگر گفت گرسنه هستم، باید با گلوله جوابش را داد؟ به جاى آنکه آن‌ها را راضى نگهدارید، اذیت و آزار هم مى‌کنید، مگر چه خلافى کرده‌اند؟ آن‌ها با آرامش و نظم و بدون دخالت در سیاست به جلو مجلس، که خانه ملت است آمدند. اگر دولت، دولت مسلمان بوده سه نفر از هیئت حاکمه را مى‌فرستاد و مى‌گفت، آقایان حالا بودجه و درآمد مملکت کم است، شما سر کار خود بروید ما خودمان به فکر شماها هستیم و درست مى‌کنیم. نه اینکه با زور و آدمکشى جواب آن‌ها را بدهد. اعتصاب به این بزرگى و در عین‌حال به این آرامى را هنوز در ایران، تاریخ نشان نداده است... شما [معلمین] چندنفر از جوانان را تربیت نموده و باسواد کرده‌اید، ولى به جاى تشویق شما، همیشه خواننده‌ها و رقاصه‌ها را جایزه داده‌اند. واى بر مملکتى که ملتش ناراضى باشد، واى بر مملکتى که آدمکشى، زور [و] جنایت در آن حکم‌فرما باشد. شما باید از امام حسین [ع] سرمشق بگیرید که مبارزه کرد و زیر بار ظلم و زور و بندگى نرفت.»[xvii]
اعلامیه جبهه ملى درباره تظاهرات روزهاى اخیر
هیئت اجراییه جبهه ملى با امضاى کریم سنجابى، اعلامیه‌اى منتشر کرد. در این اعلامیه آمده است:
«در روزهاى اخیر که افراد و جمعیت‌هاى وابسته به جبهه ملى و دانشجویان میهن‌پرست دانشگاه تهران، پشتیبانى و هم‌دردى خود را نسبت به مربیان کشور با رعایت نظم و آرامش ابراز مى‌نمودند، عده‌اى افراد ناشناس در بعضى از نقاط به صورت دسته‌هاى پراکنده و احیانا با تظاهر به نام جبهه ملى حرکات بى‌رویه کرده و شعارهایى منتشر نموده‌اند که مربوط به این جبهه نبوده است. براى اینکه عناصر نامطلوب و یا ماموران مزدور نتوانند در صفوف ملت رخنه کنند و مبارزات ملى و قانونى و منظم ما را خدشه‌دار سازند، هیئت اجراییه جبهه ملى بدین‌وسیله اعلام مى‌کند که هر نوع تظاهر مربوط به جبهه ملى بدون دستور و موافقت و اعلام قبلى این هیئت، ممنوع است و اگر تظاهراتى خارج از این دستور باشد مربوط به جبهه ملى نخواهد بود.»[xviii]
نظر رادیو مسکو درباره تمایلات على امینى نسبت به امریکا
رادیو مسکو امشب بى‌آنکه درهاى مذاکره با ایران را ببندد، نسبت به نخست‌وزیر جدید اظهار‌نظر کرد. رادیو مسکو گفت: «[على] امینى تمایلاتش نسبت به سیاست امریکا بیشتر است و به همین دلیل ممکن است از حل مشکلات سیاسى روز کشور عاجز بماند.» این رادیو، اظهار امیدوارى کرد که امینى توان درک این نکته را داشته باشد که مشکل ایران بیشتر به علت آن است که سیاست بى‌طرفى را ترک کرده است و سیاست یک طرفى پیش‌گرفته است. رادیو مسکو توضیح داد: «اگر دولت دکتر امینى بخواهد برمشکلات پیروز شود، بایستى از سنتو کناره بگیرد.»[xix]
[i]ـ روزنامه اطلاعات ـ ش 10496 ـ 16/2/1340 ـ ص 17.
[ii]ـ روزنامه کیهان ـ ش 5349 ـ 16/2/1340 ـ ص 15.
[iii]ـ روزنامه اطلاعات ـ ش 10496 ـ 16/2/1340 ـ ص 17.
[iv]ـ روزنامه پیغام امروز ـ ش 359 ـ 16/2/1340 ـ ص 8.
[v]ـ روزنامه اطلاعات ـ ش 10496 ـ 16/2/1340 ـ ص 17.
[vi]ـ همان ـ ص 19.
[vii]ـ روزنامه کیهان ـ ش 5349 ـ 16/2/1340 ـ ص 16.
[viii] - روزنامه اطلاعات ـ ش 10496 ـ 16/2/1340 ـ ص 17.
[ix]ـ همان.
[x]ـ توکلى، یعقوب ـ خاطرات على امینى ـ تهران- دفتر ادبیات انقلاب اسلامی- 1380- ص 99 و 100.
[xi]ـ روزنامه اطلاعات ـ ش 10496 ـ 16/2/1340 ـ ص 17.
[xii]ـ همان ـ ش 10499 ـ 19/2/1340 ـ ص 24.
[xiii]ـ روزنامه اطلاعات ـ ش 10497 ـ 17/2/1340 ـ ص 21.
[xiv]ـ توکلى، یعقوب ـ خاطرات على امینى ـ تهران- دفتر ادبیات انقلاب اسلامی- 1380- ص 105.
[xv]ـ همان ـ ص 119.
[xvi]ـ روزنامه اطلاعات ـ ش 10497 ـ 17/2/1340 ـ ص 21.
[xvii]ـ کرمی‌پور، حمید- جامعه تعلیمات اسلامى ـ تهران- مرکز اسناد انقلاب اسلامی- 1380- ص 183 و 184.
[xviii]ـ روزنامه پیغام امروز ـ ش 359 ـ 16/2/1340 ـ ص 8.
[xix]ـ همان ـ ش 360 ـ 17/2/1340 ـ ص 5.
