سه‌شنبه 3 بهمن 1340 / 16 شعبان 1381 / 23 ژانویه 1962
4 بازدید
سومین روز تظاهرات دانشجویان و دانش‌آموزان در تهران
خبرگزاری آلمان از تهران گزارش داد: «امروز گروهی از دانش‌آموزان و دانشجویان در خیابان‌های تهران درخواست می‌کردند دکتر امینی استعفا بدهد و محمد مصدق سر کار بیاید.»[i]
خبرگزاری رویتر هم گزارش داد: «سومین روز متوالی است که پایتخت ایران دستخوش تظاهرات و دمونستراسیون‌هاست. پلیس برای متفرق کردن دانشجویان که در خیابان‌ها به راه افتاده بودند و شعارهای ضددولتی می‌دادند، از باتوم استفاده کرد.»[ii]
روزنامه کیهان در گزارشی ادعا کرد: «ساعت 11 و 15 دقیقه صبح مقابل دبیرستان علمیه تهران عده‌ای از دانش‌آموزان و برخی افراد ناشناس که در میان آنها بوده‌اند به مأموران انتظامی حمله کرده و چند نفر از آنها را به شدت مجروح می‌کنند. ولی نیروهای انتظامی آنها را متفرق کرده و از ادامه زد و خورد جلوگیری می‌کنند. چند دقیقه بعد از این واقعه صدای شلیک سه گلوله به گوش می‌رسد. در کوچه جنب مدرسه علمیه سر و صدا بلند می‌شود مأموران با شتاب خود را به آنجا می‌رسانند و ملاحظه می‌کنند یکی از دانش‌آموزان به نام مهدی کلهر به ضرب گلوله به قتل رسیده است. جنازه فوراً به بیمارستان شفا منتقل می‌شود و چهار نفر از دانش‌آموزان که مظنون به نظر می‌رسیدند دستگیر می‌شوند. در کلانتری 16 پاسبان‌های مجروح گزارش می‌دهند در جریان زد و خورد شنیده‌اند که عده‌ای از دانش‌آموزان خطاب به شخصی فریاد می‌زنند: «بزن، پلیس خائن را بزن.» چهار نفر از دانش‌آموزان دستگیر شده ضمن بازجویی اظهار می‌کنند جوانی را دیده‌اند که به میان آنها آمده و عده‌ای از دانش آموزان خطاب به او می‌گفته‌اند: «بزن، پلیس را بزن.»[iii]
اعلامیه شهربانی کل کشور از کشته شدن دانش‌آموزی مقابل یکی از دبیرستانهای تهران خبر داد. در این اعلامیه ادعا شده است: «آن دسته از اخلالگران که در جریان واقعه دانشگاه [تهران] با شکست روبه‌رو شده بودند در برابر یکی از دبیرستانها تظاهرات کرده و به منظور ایجاد تشنج یک نفر از دانش‌آموزان را به ضرب گلوله گشتند تا وانمود کنند مسببان این حادثه مأموران پلیس بودند. بدین‌وسیله به اطلاع مردم می‌رساند که این دانش‌آموز به وسیله مأموران پلیس مصدوم و مقتول نشده و قربانی دسیسه اخلالگران جنایتکار شده است.[iv]
تحصن دانشجویان در شیراز
با اطلاع از حوادث دانشگاه تهران، امروز درگیری شدیدی میان دانشجویان و مسئولان انتظامی در شیراز رخ داد و دانشجویان در دانشگاه شیراز متحصن شدند. قریب پانصد نفر از دانشجویان تحصن اختیار کردند. حکومت پهلوی آب و برق را قطع کرد. خبر تحصن دانشجویان به اطلاع آیت‌الله بهاءالدین محلاتی در شیراز رسید. ایشان به دانشگاه تشریف آوردند و ضمن یک سخنرانی با دانشجویان صحبت کردند. پس از رفتن آیت‌الله محلاتی و کسب خبر از این که مقامات انتظامی می‌خواهند به دانشگاه حمله کنند، مقرر شد به تحصن خاتمه داده شود.[v]
رادیو لندن خبر داد که در تظاهرات دانشجویان دانشگاه شیراز دوازده نفر مجروح و سه دانشجو بازداشت شده‌اند.[vi]
اعتراض دانشجویان ایرانی در ترکیه و واشنگتن به دولت ایران
«انجمن دانشجویان ایرانی مقیم ترکیه در تلگرامی که برای دکتر امینی، نخست‌وزیر ایران فرستاده، مراتب انزجار خود را نسبت به اعمال غیرقانونی و ضدانسانی دولت ایران ابراز داشته است.»[vii]
همچین یک دسته بیست نفری از دانشجویان ایرانی که تصمیم گرفته بودند علیه حوادثی که منجر به قتل یک دانش‌آموز در تهران شده اعتراض کنند، بعدازظهر [امروز] ناگهان به سفارت ایران در واشنگتن رفتند. پیش از این که پلیس بنا به درخواست سفارت ایران دخالت کند، یکی از دبیران سفارت در غیاب سفیرکبیر دانشجویان را به حضور پذیرفت.»[viii]
نگرانی شاه از خدشه‌دار شدن اعتبار ارتش
علی امینی، نخست‌وزیر گزارش امور کشور و جریان تظاهرات مخالفان را به شاه داد و گفت: «تمام بلواهای اخیر زیر سر تیمسار سپهبد تیمور بختیار است و تا ایشان آزادانه می‌گردند، دست از تحریک برنداشته و ممکن است این وضع ادامه یابد.»[ix] محمدرضا پهلوی گفت: «اگر بختیار بازداشت شود به پرستیژ ارتش لطمه وارد می‌شود. بخصوص که ایشان مبارزات زیادی با توده‌ای‌ها و غیره داشته‌اند. اگر تحریکات ایشان از نظر دولت قطعی است، بهتر است او را به مسافرت بفرستیم.»[x]
حفاظت چتربازان ارتش از مجسمه شاه
جلسه فوق‌العاده هیئت وزیران ساعت 10 و 30 دقیقه در کاخ نخست‌وزیری به ریاست علی امینی تشکیل شد. وی در این جلسه گفت: طبق گزارش‌های مقامات انتظامی چند روز پیش بعضی از سران جبهه ملی که جناح چپ جبهه را تشکیل می‌دهند و آنها هم تحت نفوذ عده‌ای از عناصر توده‌ای و دانشجویان وابسته به توده هستند، روی فشار آنان با وجود مخالفت جناح دیگر جبهه ملی که اکثریت هم داشته‌اند تصمیم می‌گیرند تا وقت نگذشته جلوی اصلاحاتی را که دولت شروع کرده است بگیرند و عده‌ای دیگر از دانشجویان را که مرعوب دانشجویان توده‌ای هستند وادار به تظاهراتی می‌کنند و از طرف دیگر موضوع قانون اصلاحات ارضی و اجرای آن مزید بر علت شده است. منزل تیمسار سپهبد بختیار و منازل بعضی از مالکان دیگر که اکثر آنها شناخته شده است، کانون این اغتشاشات می‌شود.»[xi]
نخست‌وزیر علت ورود سربازان چترباز به دانشگاه تهران را این خبر دانست که: «عده‌ای از دانشجویان قصد دارند به مجسمه اعلی‌حضرت همایونی در محیط دانشگاه بی‌احترامی کنند. از سربازان چترباز استمداد می‌شود و آنها هم وارد دانشگاه می‌شود.»[xii]
امینی به این نتیجه می‌رسد که: «باید اقدامات شدید و حاد بشود و آقایان [وزرا] هم مراقبت کنند از دستگاه‌های خودشان، باید شدت عمل نشان دهند.»[xiii]
جلسه مطبوعاتی نخست‌وزیر درباره حوادث دانشگاه و بازار
«ساعت دو و ربع بعدازظهر سه‌شنبه [امروز] پس از پایان جلسه فوق‌العاده هیئت دولت، امینی یک جلسه مصاحبه مطبوعاتی با حضور خبرنگاران داخلی و خارجی تشکیل داد. در این جلسه، درباره شرکت ایادی توده‌ای در حوادث اخیر دانشگاه [تهران] و بازار و سایر نقاط تهران جواب داد: «بدون شک این عوامل دست داشتند.» و بعد از قول یکی از وزرا گفت: «یکشنبه (روز تظاهرات شدید در دانشگاه)، یک پرتقال‌فروش به زبان ترکی به یک نفر از اهالی سراب می‌گفت تو یک تفنگ بگیر، دیگر کارت نباشد.»
نخست‌وزیر در ادامه ادعا کرد: «الان گزارش به من دادند که پریروز [اول بهمن] به تبریز تلگرام کردند که به مناسبت کشته شدن هشت نفر دانشجو، یک دقیقه سکوت کنند. پس معلوم می‌شود از قبل نقشه این بوده که اقلاً هفت یا هشت نفر کشته شوند.»
درباره ارتباط این حوادث خونین با لایحه اصلاحات ارضی، نخست‌وزیر گفت: «پول‌های کلانی جمع کرده‌اند تا برای مخالفت با دولت خرج کنند و تنها یک مالک از خراسان یکصد و سی هزار تومان چک فرستاده است.»[xiv]
قتل یک دانش‌آموز
امروز مخبرین خارجی برای مصاحبه با نخست‌وزیر به کاخ نخست‌وزیری می‌روند. قبل از این که با نخست‌وزیر مصاحبه کنند با محمد درخشش روبه‌رو می‌شوند و از او درباره قتل یک نفر دانش‌آموز سؤال می‌کنند. درخشش ادعا کرد که کشته شدن دانش‌آموز دروغ است و من به شرافتم قسم می‌خورم که اگر در یک دبیرستانی اخلال‌گری بشود یا خون از دماغ یک دانش‌آموز بریزد استعفا خواهم داد. چند دقیقه بعد که نخست‌وزیر به میان خبرنگاران می‌آید، اولین سؤال خبرنگاران این بوده است که: «آیا شایعه کشته شدن یک دانش‌آموز صحت دارد؟» آقای نخست‌وزیر فوراً جواب می‌دهد: بله. درخشش که در اتاق مجاور بوده است یادداشتی به نخست‌وزیر می‌نویسد و نخست‌وزیر به خبرنگاران خارجی می‌گوید درخشش نوشته که دانش‌آموزی ابداً در دبیرستان کشته نشده است و اگر اتفاقی افتاده در خارج از مدرسه بوده است.[xv]
نخست‌وزیر خاطرنشان کرد طبق گزارش‌های رسمی، حزب منحله توده و مالکان فئودال که با اصلاحات ارضی دولت وی مخالفند در اغتشاشات اخیر دست داشته‌اند.
دکتر امینی تأکید کرد که در دیدار امروز صبح، شاه کاملاً دولت وی را مورد تأیید قرار داده است. دکتر امینی ضمن اشاره به ناآرامی‌های یکشنبه اول بهمن دانشگاه تهران ادعا کرد که نیروهای پلیس بنا به درخواست دکتر احمد فرهاد، رئیس دانشگاه به محوطه دانشگاه وارد شدند. پیش از ناآرامی‌ها، دکتر فرهاد به مقامات پلیس اطلاع داد که چند تن از تظاهرکنندگان می‌خواهند مجسمه شاه را که در مدخل دانشگاه قرار دارد، پایین بیاورند و تقاضای کمک کرد.[xvi]
نقش شوروی در اعتراضات ایران
به گزارش خبرگزاری یونایتدپرس از تهران «امینی از رادیو درباره ناآرامی‌های اخیر صحبت کرد و گفت: همسایه شمالی ما این اغتشاشات را دامن می‌زند. او افزود: سیاست شوروی پیوسته بر این اساس استوار بوده که در ایران ایجاد ناراحتی کند. ما مایلیم با این دولت مناسبات دوستانه داشته باشیم و روابط خود را با آن قطع نخواهیم کرد.»[xvii]
هشدار دولت به مردم تهران
بعدازظهر امروز دولت امینی در اعلامیه‌ای به مردم تهران هشدار داد تا «فرزندانشان را به «حقایق تحریکات» آگاه کنند و آنها را فدای اغراض دشمنان اصلاحات نکنند.»[xviii]
این اعلامیه افزوده است: «دولت امیدوار است مردم صالح و شرافتمند و اصلاح‌طلبی که تشنه تعقیب غارتگران اموال عمومی و اجرای اصلاحات هستند پشتیبانی خود را در انجام این مقصود عملاً ابراز دارند.»[xix]
دستگیری عده‌ای به اتهام تحریک اعتراضات دانشجویی
روزنامه مهر ایران از بازداشت کریم سنجابی، غلامحسین صدیقی، مهدی آذر، اسدالله رشیدیان، فتح‌الله فرود، احمد زیرک‌زاده، کاظم حسیبی، جعفر بهبهانی، شمس‌الدین امیرعلائی، صادق بهداد و فریدون امیر ابراهیمی خبر داده است. مقامات انتظامی آنها را محرکان اصلی جریان دانشگاه تهران نامیده‌اند.[xx]
از رونق افتادن خشکبار ایران
«امریکا که خریدار عمده مغز گردو است، استاندارد جدیدی تعیین کرده که اکنون تهیه آن از نظر صادرکنندگان [ایرانی] تا اندازه‌ای مشکل است. ولی براساس استاندارد قبلی حدود 4 هزار جعبه 25 کیلویی مغز گردو به امریکا صادر شده است.»[xxi]
از سوی دیگر «چون ایران اجناسی را که مشابه آن در ترکیه نباشد ندارد، بنابراین معامله پایاپای [با این کشور] مورد ندارد. تمام اجناس مشابه ایران را ترکها تهیه و به دنیا صادر می‌کنند. خشکبار ترکیه، خشکبار ایران را در اروپا از رونق انداخته و ترکها تنها کشور صادرکننده گندم در این ناحیه خاورمیانه‌اند.»[xxii]
[i]ـ بولتن خبرگزاری پارس (محرمانه) ـ ش 255 ـ 4/11/1340 ـ ص 9.
[ii]ـ بولتن خبرگزاری پارس (محرمانه) ـ ش 255 ـ 4/11/1340 ـ ص 4.
[iii]ـ کیهان ـ ش 5567 ـ 5/11/1340 ـ ص 13.
[iv]ـ اطلاعات ـ ش 10714 ـ 4/11/1340 ـ ص 17.
[v]ـ گودرزی، علی‌محمد ـ سیاست و خ‌ردم‌ن‌دی: خ‌اطرات ت‌اری‌خ‌ی و س‌ی‌اس‌ی دکتر علی ش‌ری‌ع‌ت‌م‌داری ـ تهران ـ مؤسسه خدمات فرهنگی رسا ـ 1378ـ ص 115 و 116.
[vi]ـ بولتن خبرگزاری پارس (محرمانه) ـ ش 255 ـ 4/11/1340 ـ ص 15.
[vii]ـ بولتن خبرگزاری پارس (محرمانه) ـ ش 256 ـ 5/11/1340 ـ ص 8.
[viii]ـ همان ـ ص 11.
[ix]ـ مرکز بررسى اسناد تاریخى وزارت اطلاعات ـ سپهبد تیمور بختیار به روایت اسناد ساواک؛ ج 1 ـ تهران ـ مرکز بررسى اسناد تاریخى وزارت اطلاعات ـ 1378ـ ص 56.
[x]ـ همان.
[xi]ـ مرکز اسناد ریاست جمهوری ـ اسنادی از جنبش دانشجویی در ایران (۱۳57 - ۱۳22 ه.ش)؛ ج 4 ـ تهران ـ س‌ازم‌ان چ‌اپ و ان‌ت‌ش‌ارات وزارت ف‌ره‌ن‌گ و ارش‌اد اسلامی ـ 1381ـ ص 393.
[xii]ـ همان ـ 394.
[xiii]ـ همان ـ ص 394 ـ 395.
[xiv]ـ تهران‌مصور ـ ش 96 ـ 6/11/1340 ـ ص 54 و 55.
[xv]ـ خوشه ـ ش 57 ـ 8/11/1340 ـ ص 2.
[xvi]ـ بولتن خبرگزاری پارس (محرمانه) ـ ش 255 ـ 4/11/1340 ـ ص 8 و 9.
[xvii]ـ بولتن خبرگزاری پارس (محرمانه) ـ ش 256 ـ 5/11/1340 ـ ص 12.
[xviii]ـ اطلاعاتـ ش 10713 ـ 3/11/1340 ـ ص 20.
[xix]ـ همان.
[xx]ـ مهر ایران ـ ش 1515 ـ 4/11/1340 ـ ص 1.
[xxi]ـ بورس ـ ش 137 ـ 3/11/1340 ـ ص 4.
[xxii]ـ فردوسی ـ ش 557 ـ 3/11/1340 ـ ص 2.
