تحصن روحانیون در دانشگاه تهران
امین خدابخشی
14 بازدید
8 بهمن ۱۳۵۷ حدود ۴۰ نفر از روحانیان تهران، مدرسین حوزه علمیه قم و نمایندگان روحانیت مبارز شهرستان‌ها در اعتراض به بسته شدن فرودگاه و جلوگیری از بازگشت امام خمینی در مسجد دانشگاه تهران تحصن کردند که تا 12 بهمن ادامه یافت.
دوم بهمن 1357 از دفتر امام خمینی در پاریس خبر رسید که ایشان روز 5 بهمن به ایران باز خواهند گشت. از روز 4 بهمن، به دستور بختیار و با این بهانه که دولت نمی‌تواند امنیت حضور امام را در ایران فراهم کند، فرودگاه‌های کشور بسته شد و بازگشت امام به تأخیر افتاد.[1]
در پی این اقدام، صبح 8 بهمن، آیت‌الله سیدمحمد بهشتی روحانیان را به نشستی فو‌ق‌العاده برای اتخاذ تصمیمی مناسب فراخواند.[2] در این جلسه آیت‌الله مرتضی مطهری، آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، آیت‌الله عبدالرحیم ربانی شیرازی، آیت‌الله محمدمهدی ربانی املشی، آیت‌الله محمدرضا توسلی، حجت‌الاسلام فضل‌الله مهدیزاده محلاتی، آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، حجت‌الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی و آیت‌الله حسینعلی منتظری حضور داشتند[3] و تصمیم گرفتند در اعتراض به این اقدام دولت، تحصن کنند.[4] ابتدا مسجد امام خمینی بازار (مسجد شاه)[5] و سپس به پیشنهاد استاد مطهرى مکان تحصن دانشگاه انتخاب شد.[6] در نهایت به پیشنهاد آیت‌الله بهشتی، مسجد دانشگاه تهران به عنوان مکان تحصن انتخاب شد[7] تا این اقدام بازتاب جهانی داشته باشد.[8] در یک پیام محرمانه نیز به عموم روحانیون اعلام شد هر چه سریع‌تر خود را به مسجد دانشگاه تهران برسانند.[9]
ساعت 9 صبح 8 بهمن 1357 بیست نفر از روحانیون از جامعه روحانیت مبارز تهران و بیست نفر از روحانیون شهرستان‌ها در مسجد دانشگاه تهران تحصن کردند.[10] سید محمد بهشتی، اکبر هاشمی رفسنجانی، مرتضی مطهری، سیدعلی خامنه‌ای، احمد آذری قمی، احمد جنتی، صادق خلخالی، محمدمهدی ربانی املشی، سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، علی مشکینی، حسینعلی منتظری، محمد فاضل لنکرانی و عبدالرحیم ربانی شیرازی آغاز کننده این تحصن بودند[11] و تا ساعت 10 صبح شمار متحصنین به 100 نفر رسید. از این جمع به جز یک نفر، غلام‌عباس توسلی مترجم، همگی روحانی بودند.[12] آیت‌الله احمد جنتی به عنوان سخنگوی متحصنین اعلام کرد که تا بازگشت امام خمینی این تحصن ادامه خواهد داشت.[13]
سازمان ملی دانشگاهیان ایران (دانشگاه تهران)، پشتیبانی خود را از خواست روحانیون متحصن اعلام کرد و «انتخاب دانشگاه تهران را به عنوان محل این تحصن نشانه دیگری از همبستگی همه قشرهای مردم ایران در تحقق هدف‌های انقلاب بزرگ ملت ایران» دانست[14] و کمیته تدارک امکانات برای متحصنین تشکیل داد.[15] مردم نیز گروه گروه خود را به دانشگاه تهران می‌رساندند و برای روحانیون متحصن غذا و وسایل مورد نیاز آوردند.[16]
متحصنین با انتشار اعلامیه‌‌‌ای اعلام کردند: «به عنوان اعتراض به اعمال ضد انسانی دولت غیر قانونی بختیار» در «کشتارهای فجیع و وحشیانه» مردم و «بستن فرودگاه‌های کشور بر روی رهبر محبوب ملت»، تا بازگشت امام خمینی به کشور به تحصن ادامه خواهند داد.[17]
روز دوم، تعداد متحصنین به بیش از 500 نفر رسید[18] و بختیار اعلام کرد فرودگاه امروز بازخواهد شد و هیچ ممانعتی برای بازگشت امام خمینی به عمل نخواهد آمد.[19]
10 بهمن شمار متحصنین به 2000 نفر رسید.[20] در همین روز اعضای انجمن اسلامی معلمان نیز به تحصن روحانیون پیوستند.[21]
آیت‌الله العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانی،[22]جامعه روحانیت یزد،[23] روحانیون شاهرود[24] و جامعه روحانیت اهواز[25] از متحصنین حمایت کردند. جمعی از روحانیان مشهور شهرستان‌ها نیز به تهران آمده و در تحصن شرکت کردند که حضور آیت‌الله سیدعبدالحسین دستغیب به همراه هیئتی از علمای شیراز از آن جمله است.[26]
علمای مبارز شهرستان‌ها نیز برای اعلام حمایت از متحصنین دانشگاه تهران، در برخی مساجد شهرها تحصن کردند. آیت‌الله گلپایگانی و آیت‌الله سیدشهاب‌الدین مرعشی، در تحصن روحانیون قم شرکت کردند. البته آیت‌الله سیدکاظم شریعتمداری با عذر کسالت در تحصن شرکت نکرد.[27] در مشهد نیز تعدادی از علما و مردم تلگراف‌هایی در حمایت از تحصن‌کنندگان دانشگاه تهران مخابره نمودند.[28] علمای اصفهان در مسجد سید این شهر تحصنی برگزار کردند.[29] دانشگاهیان تبریز نیز از روز 10 بهمن به عنوان همبستگی با متحصنین دانشگاه تهران در محوطه دانشگاه تبریز جمع شدند.[30] از ساعت چهار بعد از ظهر همین روز نیز در مسجد حاج آقا صابر اراک، جامعه روحانیت اراک و عده‌ای از مردم طی بیانیه‌ای تا بازگشت امام خمینی به وطن به تحصن نشستند.[31]
تحصن روحانیون جو سیاسی کشور را تحت تأثیر قرار داد و حمایت اقشار، گروه‌ها، انجمن‌ها و تشکل‌ها در استان‌ها و شهرهای مختلف را برانگیخت.[32]
تحصن علما خیلی زود به ثمر نشست و عصر روز 10 بهمن برخی اعضای شورای انقلاب خبر دادند که امام خمینی دوازدهم بهمن به ایران باز خواهند گشت.[33] طبق برنامه کمیته استقبال قرار بود امام پس از سخنرانی در فرودگاه، به دانشگاه تهران بروند[34] و خودشان پایان تحصن را اعلام کنند.[35] البته به دلیل حضور گسترده مردم و ازدحام جمعیت، این برنامه لغو شد.[36] با ورود امام خمینی به کشور، متحصنین دانشگاه تهران با انتشار ششمین بیانیه، ضمن قدردانی از حمایت‌های مردمی و دانشگاهیان، پایان موفقیت‌آمیز تحصن را اعلام کردند.[37]
[1] . قاسملو، اکبر و معصومه آقاجان‌پور، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام خمینی (ره)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1393، ص 106.
[2] . جام شکسته، خاطرات حجت‌الاسلام عبدالمجید معادی‌خواه، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1387، ج 3، ص 457.
[3] . خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ج 2، ص 283.
[4] . امامی، جواد، خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381، ص 406.
[5] . خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، همان، ص 283.
[6] . استاد شهید مرتضی مطهری به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1382، بخش مقدمه.
[7] . قاسملو، اکبر و معصومه آقاجان‌پور، همان، ص 110.
[8] . خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، همان، ص 283.
[9] . خاطرات آیت‌الله سیدعلی‌اصغر دستغیب، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1398، ص 91.
[10] . روزنامه اطلاعات، ش 15770، 8/11/1357، ص 2.
[11] . خاطرات آیت‌الله سیدکاظم نورمفیدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1385، ص 275 – 276؛ خاطرات آیت‌الله خلخالی، تهران، نشر سایه، 1379، ص 272؛ خاطرات حجت‌الاسلام طاهری خرم‌آبادی، همان، ص 284.
[12] . نوروزمرادی، کوروش، «حکایت تحصن - قصه متحصنین»، مجله پیام بهارستان، بهمن ۱۳۸۰، ش ۹، ص 6.
[13] . همان.
[14] . روزنامه اطلاعات، ش 15771، 9/11/1357، ص 8.
[15] . روزنامه کیهان، ش 9/11/1357، ص 1.
[16] . روزنامه کیهان، ش 10624، 9/11/1357، ص 1.
[17] . روزنامه اطلاعات، ش 15771، 9/11/1357ـ ص 8؛ اسناد انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1374، ج 4، ص 714.
[18] . روزنامه اطلاعات، ش 15771، 9/11/1357، ص 8.
[19] . نوروزمرادی، کوروش، همان.
[20] . کرباسچی، غلامرضا، هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، ج 2، تهران، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران، بهار 1371، ص 1112.
[21] . همان.
[22] . اسناد انقلاب اسلامی، همان، ج 1، ص 651.
[23] . همان، ج 3، ص 542.
[24] . همان، ص 544.
[25] . روزنامه اطلاعات، ش 15773، ۱۱/۱۱/۱۳۵۷، ص 2.
[26] . روزنامه کیهان، ش 10624، ۱۱/۱۱/۱۳۵۷، ص 4.
[27] . کرباسچی، غلامرضا، همان، ص 1114.
[28] . قاسملو، اکبر و معصومه آقاجان‌پور، همان، ص 117.
[29] . رحیمیان، محمدحسن، حدیث رویش، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382، ص 294.
[30] . روزنامه اطلاعات، ش 15772، 10 /11/1357، ص 2.
[31] . همان، ش 15773، 11 /11/ 1357، ص 2.
[32] . نوروزمرادی، کوروش، همان، ص 7.
[33] . قاسملو، اکبر و معصومه آقاجان‌پور، همان، ص 129.
[34] . همان، ص 142.
[35] . قاسم‌پور، داود، خاطرات محسن رفیق‌دوست، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1383، ص 138.
[36] . همان، ص ۱۴۴.
[37] . اسناد انقلاب اسلامی، همان، ج 2، ص 719.
