عکس امام خمینی
توران منصوری
37 بازدید
چاپ و توزیع عکس‌های امام خمینی از اقدامات مبارزان علیه حکومت پهلوی بود که حکومت با آن مقابله می‌کرد.
با شکل‌گیری نهضت اسلامی، از عکس‌های امام خمینی در جریان مبارزه استفاده شد و مبارزان، آن‌ها را در میدان‌های شهر و دیوارها نصب می‌کردند؛ ازجمله به‌دنبال پخش اعلامیۀ امام خمینی علیه رفراندوم 6 بهمن 1341 و تعطیلی بازار قم در مخالفت با سفر محمدرضا پهلوی در 4 بهمن به قم، که قرار بود در میدان آستانه سخنرانی کند، عکس قدی و بزرگی از امام خمینی، که «عکاسی هما» واقع در خیابان ارم قم کشیده بود، در میدان آستانه نصب شد.[1]
با توجه به حساسیتی که دولت و ساواک دربارۀ عکس امام داشت، مبارزان انقلابی از روش‌های گوناگونی برای چاپ و توزیع عکس‌های امام استفاده می‌کردند؛ ازجمله جابه‌جایی عکس‌ها توسط سخنرانان مذهبی[2] و چاپ عکس‌های امام برروی جزوه‌های مختلف درسی که در این مورد اگر فرد شناسایی می‌شد، مأموران دولتی او را دستگیر می‌کردند.[3] از مهم‌ترین مراکز پخش و توزیع عکس امام در هر شهر، کتاب‌فروشی‌ها بودند.[4]
افراد گوناگونی در چاپ و توزیع عکس‌های امام خمینی فعالیت داشتند؛ ازجمله بازاریان تهران که در تاریخ 12/02/1342 تعداد هشتاد هزار قطعه عکس امام خمینی را چاپ و در بین مردم پخش[5] و در مغازه‌های خود نصب کردند.[6] بخشی از آن عکس‌ها ازطرف هیئت اسلامی قم تهیه می‌شد.[7]
با آغاز محرم سال 1342ش، حکومت پهلوی کوشید از پخش اعلامیه و عکس امام خمینی جلوگیری کند.[8] بااین‌حال علاوه بر بازاریان تهران، بازاریان دیگر شهرستان‌ها ازجمله بازاریان شهر همدان نیز به توزیع و نصب عکس امام خمینی در مغازه‌های خود در خرداد 1342 پرداختند.[9] در 12/03/1342 برادران جابری و حبیب‌الله واعظین، تعداد زیادی عکس‌های امام خمینی را بین اصناف توزیع کردند تا آن را در مغازه‌های خود نصب کنند.[10]
در شب عاشورای سال 1342ش، تکیۀ طیب حاج‌رضایی مربوط به بارفروشان تهران نیز از عکس امام خمینی استفاده کرد. همچنین عزاداران عکس‌های کوچکی از امام خمینی را بین مردم توزیع می‌کردند.[11]
روز عاشورا نیز جمعیت زیادی از مردم تهران با در دست داشتن عکس‌هایی از امام خمینی به خیابان‌ها آمدند؛ و عده‌ای در حالی که عکسی از امام خمینی را به سینه چسبانده بودند، مشغول توزیع عکس‌های امام بین مردم بودند. آنان با نصب عکس‌های امام در میدان بهارستان، به‌سمت خیابان فردوسی راه افتادند.[12] در میدان گمرک و خیابان گلوبندک تهران نیز نزدیک به دویست نفر با حمل پرچم‌هایی که عکس امام خمینی روی آن‌ها چاپ یا چسبانده شده بود، به تظاهرات پیوستند.[13]
پخش و توزیع عکس‌های امام خمینی در روزهای بعد از 15 خرداد 1342 نیز ادامه یافت؛ ازجمله در خیابان تهران نو مغازه‌داران از روز 18/03/1342 دوباره عکس‌های امام خمینی را پشت ویترین‌های خود نصب کردند.[14]
به‌دنبال خبر آزادی امام از زندان و انتقال ایشان به قیطریه برای ادامۀ حصر در تاریخ 12/05/1342، بعضی از بازاریان جلو مغازه‌های خود عکس امام خمینی را آویزان کردند.[15] در قزوین نیز به این مناسبت در مدرسۀ التفاتیه جشن بزرگی برگزار و تمام درودیوارهای مدرسه با عکس امام خمینی پوشیده شد.[16]
اواخر سال 1342 جوان‌ها گردن‌بندهایی منقّش به عکس امام خمینی به گردن می‌آویختند و کیف‌های جیبی کوچکی به نام «کیف آیت‌الله خمینی» طراحی شده بود که تصاویر نیم‌قد یا تمام‌قدی از امام در آن‌ها قرار داشت.[17]
از اقدامات مبارزان برای تبریک سال نو 1343 چاپ کارت تبریک‌هایی با تصویر امام خمینی بود.[18] کارت‌های مصوّر به عکس امام خمینی، که در قم برای تبریک عید چاپ شده بود، برای تاجران و کاسبانِ شهرهای دیگر نیز فرستاده شد.[19] همچنین عکاسی متروپل قم، واقع در خیابان ارم، عکس‌هایی از امام خمینی و سایر عالمان را چاپ می‌کرد و به تهران می‌فرستاد.[20]
بزرگ‌ترین تصویری که از امام خمینی تا سال 1343 ترسیم شد، عکسی بود که یکی از طلبه‌ها به نام منصوریان خراسانی، که از مشهد به قم آمده بود، تهیه کرد. این عکس قاب گرفته و در حجرۀ حجت‌الاسلام محمدحسن رحیمیان نگهداری شد تا در فرصت مناسبی بر بالای سردرِ کتابخانۀ مدرسۀ فیضیه نصب شود. هر روز تعداد زیادی برای دیدن آن عکس می‌آمدند و در کنار آن عکس یادگاری می‌گرفتند، تا اینکه در یکی از شب‌های زمستان 1343 شخصی به نام طالب نجف‌آبادی، داوطلب نصب عکس امام بر سردرِ کتابخانۀ مدرسۀ علمیۀ فیضیه شد. در شرایطی که تمام عکس‌های امام خمینی از سطح شهر جمع‌آوری شده بود، این عکس در مدرسۀ فیضیه مورد توجه و رفت‌وآمد مردم قرار گرفت.[21]
شیوۀ دیگر برای تهیه و توزیع عکس امام، ساختن کلیشۀ تصویر ایشان بود.[22] گاهی مردم برروی اسکناس‌ها نیز عکس امام را کلیشه می‌کردند.[23] نصب عکس امام بر دیوار مساجد[24] و حک کردن عکس ایشان برروی قلم خودنویس و بشقاب‌های چینی و فروش آن‌ها[25] از دیگر اقدامات برای توزیع تصویرهای امام خمینی بود.
علاوه بر ایران، در شهرهایی همچون کربلا عکس‌هایی از امام خمینی در خیابان‌ها و معابر عمومی نصب می‌شد که زیر آن‌ها نوشته شده بود: «المجاهد الاسلام الاکبر آیت‌الله آقا روح‌الله خمینی».[26]
به‌این‌ترتیب تصاویر امام خمینی به روش‌های گوناگونی در دسترس مردم قرار می‌گرفت. در روزهای پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های 1356ـ1357 بیشتر تظاهرات‌های مردمی مزیّن به عکس‌های امام خمینی و دیگر مبارزان و شهیدان انقلاب بود.
در سال 1357 کنترل امور از دست حکومت پهلوی خارج شد و عملاً نتوانست مقابله‌ای با نشر و توزیع عکس امام خمینی کند و حتی روزنامه‌های کیهان و اطلاعات نیز، که دولتی بودند، تصویر ایشان را منتشر می‌کردند.[27]
پس از آنکه به‌دستور غلام‌رضا ازهاری، نخست‌وزیر نظامی پهلوی، دفاتر مطبوعات به کنترل ارتش درآمد، روزنامه‌ها اعتصاب کردند و با کنار رفتن وی از نخست‌وزیری، روزنامه‌های اطلاعات و کیهان پس از دو ماه در 16 دی 1357 منتشر شدند و عکس امام خمینی در نیم‌صفحۀ اول آن‌ها چاپ شد.
در تصاویر راهپیمایی‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، اسکناس‌هایی در دست مردم نشان می‌دهد که به‌صورت دستی، عکس امام خمینی به‌جای عکس شاه روی آن درج شده است.
پس از پیروزی انقلاب، یکی از عکاسان تلویزیون به نام علی کاوه در خرداد 1361 تصویری از امام خمینی گرفت که بعدها در شناسنامۀ امام درج و روی اسکناس‌ها چاپ شد.[28]
[1]. روحانی، حمید؛ نهضت امام خمینی؛ تهران، بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامۀ انقلاب اسلامی، 1393ش، ج1، ص278ـ273.
[2]. قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک: فیضیه؛ تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1378ش، ج2، ص228.
[3]. سیر مبارزات امام خمینی در آینۀ اسناد به روایت ساواک؛ تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1386ش، ج1، ص381.
[4]. انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: روزشمار استان همدان؛ تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1389ش، ج1، ص132.
[5]. سیر مبارزات امام خمینی در آینۀ اسناد به روایت ساواک؛ ج13، ص84.
[6]. همان، ص87.
[7]. همان، ص89.
[8] . قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک: فیضیه؛ ج2، ص226.
[9]. سیر مبارزات امام خمینی در آینۀ اسناد به روایت ساواک؛ ج13، ص103.
[10]. همان، ص108.
[11]. رشیدیان‌ها به روایت اسناد ساواک؛ چاپ اول، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1389ش، ج3، ص24.
[12]. از غبار تا باران؛ تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1383ش، ج1، ص243.
[13]. روحانی، حمید؛ نهضت امام خمینی؛ ص531.
[14]. سیر مبارزات امام خمینی در آینۀ اسناد به روایت ساواک؛ ج13، ص108.
[15]. همان، ج2، ص295.
[16]. باقری، علی؛ خاطرات پانزده خرداد؛ تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، 1378ش، ج9، ص191.
[17] . بایگانی مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 27936ـ29/12/42.
[18]. رحیمیان، محمدحسن؛ حدیث رویش: خاطرات و یادداشت‌های حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدحسن رحیمیان؛ تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382،ش ص82.
[19]. امام در آینۀ اسناد: سیر مبارزات امام به روایت اسناد شهربانی؛ تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1383ش، ج1، ص192.
[20]. همان، ص145.
[21]. رحیمیان، محمدحسن؛ حدیث رویش: خاطرات و یادداشت‌های حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدحسن رحیمیان؛ ص120.
[22]. همان.
[23]. روحانی، حمید؛ نهضت امام خمینی؛ ج2، ص65.
[24]. انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان گیلان؛ تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1389ش، کتاب اول، ص100.
[25]. امام در آینۀ اسناد: سیر مبارزات امام به روایت اسناد شهربانی؛ ج1، ص456 و 496.
[26]. همان، ص268.
[27]. انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک؛ چاپ اول، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1381ش، ج14، ص412.
[28]. گفت‌وگوی خبرگزاری فارس با علی کاوه، منتشرشده در تاریخ 13/03/1401، به نشانی: https://www.farsnews.ir/amp/14010313000158
