نشریۀ انتقام
حمید سبحانی صدر
36 بازدید
نشریه انتقام در دهه 1340 ش توسط تعدادی از روحانیان به صورت مخفی منتشر می‌شد.
نشریۀ «بعثت» که در سال‌های 1342ـ1344 ازسوی جمعی از روحانیان مبارز حوزۀ علمیۀ قم و در حمایت از نهضت امام خمینی به‌صورت مخفیانه منتشر می‌شد، به‌دلیل حضور برخی از شاگردان آیت‌الله سید محمدکاظم شریعتمداری در ترکیب اصلی آن، از اواخر سال 1343 به درج مطالبی از وی و فعالیت‌های دارالتبلیغ اسلامی نیز پرداخت. این اقدام به‌دلیل شائبه‌هایی که دربارۀ رویکرد سیاسی آیت‌الله شریعتمداری و فعالیت دارالتبلیغ وجود داشت، باعث بروز اختلافاتی میان گردانندگان اصلی نشریۀ «بعثت» شد.[1] درنتیجه آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، از نویسندگان «بعثت» که موافق رویکردِ به‌وجودآمده نبود، اقدام به انتشار نشریۀ دیگری به نام «انتقام» کرد تا با صراحت بیشتر به تبیین نهضت امام خمینی در مبارزه با حکومت طاغوت بپردازد.[2] فعالیت وی در نشریه‌های «بعثت» و «انتقام»، متأثر از توصیۀ آیت‌الله‌العظمی محمدتقی بهجت به او مبنی بر لزوم ثبت و انتشار حوادثی همچون حملۀ مأموران حکومت پهلوی به مدرسۀ فیضیه بود.[3]
آیت‌الله مصباح یزدی به‌منظور مخفی ساختن نشریۀ «انتقام» از دید ساواک و پیشگیری از بروز اختلاف در محتوای آن، هیچ‌یک از نویسندگان «بعثت» را به همکاری دعوت نکرد و از میان روحانیان مبارز، تنها آیت‌الله سید محمد بهشتی، آیت‌الله عبدالرحیم ربّانی شیرازی و آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی از فعالیت آیت‌الله مصباح یزدی در نشریۀ «انتقام» اطلاع داشتند.[4]
آیت‌الله مصباح با کمک هاشمی رفسنجانی یک دستگاه ماشین چاپ تهیه کرد[5] و سپس با تشکیل هسته‌ای سه‌نفره، همراه با آیت‌الله محمد یزدی و حجت‌الاسلام ابوالقاسم وافی، به تنظیم مطالب نشریه پرداخت.[6] در ادامه نیز آیت‌الله علی‌اکبر مسعودی خمینی و آیت‌الله یحیی انصاری شیرازی به این جمع پیوستند[7] و همگی سوگند یاد کردند که غیر از خودشان هیچ‌کس از ماهیت این نشریه آگاه نشود[8] و قرار شد فرد دیگری به آنان اضافه نشود تا این فعالیت از چشم ساواک دور بماند.[9]
محتوای نشریه سه بخش داشت: انعکاس اخبار مبارزه، تحلیل سیاسی و ارائۀ ایدئولوژی اسلامی.[10] ازآنجاکه اخبار مبارزات در مطبوعات رسمی سانسور می‌شد، اعضای نشریه اخبار مبارزه را از نقاط مختلف کشور، روزنامه‌ها و شبکه‌های رادیویی به دست می‌آوردند.[11] در همین راستا آیت‌الله محمد یزدی به‌وسیلۀ یکی از دوستانش در تهران، رادیویی تهیه کرد. چون در آن تاریخ، داشتن رادیو برای طلبه، به‌دلیل محتوای برنامه‌های آن، جرم محسوب می‌شد، آن را به‌صورت مخفیانه به قم برد. رادیو در میان اعضای نشریه دست‌به‌دست می‌شد و با گوش دادن اخبار سیاسی ازجمله اخبار شبکه‌های «بی‌بی‌سی» انگلیس و «مونت کارلو» فرانسه، مطالب مورد نظر یادداشت و خلاصه می‌شد و پس از طرح در جلسۀ اعضا، در نشریه انعکاس می‌یافت. خلاصه کردن کتاب‌های انقلابی نیز از دیگر وظایف این جمع بود.[12] در ارائۀ ایدئولوژی اسلامی نیز، ازآنجاکه در آن روزها چنین القا شده بود که پرچم مبارزه در دست مارکسیسم است، آیت‌الله مصباح یزدی با استخراج ایدئولوژی انقلاب از قرآن و نگارش یادداشت‌هایی در نشریۀ «انتقام»، به دفع این توهم می‌پرداخت.[13]
با بررسی نشریه طی سال‌های 1343ـ1344 مهم‌ترین سرمقاله‌ها، یادداشت‌ها، مقاله‌ها و اخبار این نشریه در مقابله و مبارزه با طرح‌ها و اقدامات حکومت پهلوی و هیئت حاکمه، کشورها و رژیم‌های استعمارگر خارجی بهویژه آمریکا، ایدئولوژی مبارزۀ اسلامی، مطرح کردن مبارزات انقلابی جهان اسلام، اصلاح حوزه و اخبار مرتبط با نهضت روحانیت را در بر می‌گرفت.
اولین شمارۀ نشریۀ «انتقام» در 29 آذر 1343، مصادف با نیمۀ شعبان 1384، و اندکی پس از تبعید امام خمینی در 13 آبان 1343 به ترکیه،[14] در هشت صفحه در قطع خشتی کوچک (21×29) منتشر شد. بالای صفحۀ نخست نشریه، آیۀ شریفۀ (إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمینَ مُنْتَقِمُون)[15] (ما از جنایت‌کاران جدّاً انتقام می‌گیریم) نوشته شده و در کنار عنوان «انتقام» این آیۀ شریفه درج شده بود: (وَ اللّهُ عَزیزٌ ذُو انْتِقامٍ)[16] (خداوند شکست‌ناپذیر و صاحب انتقام است). در کنار این آیه درون کادری جدولی نوشته شده: «ای توده‌های رنج‌دیده و استعمارزده، روشنفکران، دانشجویان، آزادی‌خواهان، کارگران، دهقانان، رنجبران... گمشدۀ خود را تنها در پرتو تعالیم نورانی اسلام بجویید و به‌منظور برقراری حکومت اسلامی آزاد، همه با هم در راه یک جهاد مقدس و خستگی‌ناپذیر علیه استعمار و استبداد متحد شوید».
بیشتر کارهای نشریۀ «انتقام» را آیت‌الله مصباح یزدی انجام می‌داد.[17] پس از آنکه وی مطالب نشریه را می‌نوشت، یکی از بستگانش آن را ماشین‌نویسی می‌کرد. تکثیر آن را نیز مدتی در تهران و مدتی در قم انجام می‌داد و پس از آماده‌سازی، شخصاً آن را به تهران می‌برد[18] و جهت توزیع به‌دست یکی از اعضای هیئت‌های مؤتلفۀ اسلامی می‌رساند که آیت‌الله بهشتی آنان را معرفی کرده بود.[19] اعضای هیئت‌های مؤتلفه، نشریۀ «انتقام» را می‌خریدند و مبالغ به‌دست‌آمده را جهت تأمین هزینه‌های شمارۀ بعدی به آیت‌الله مصباح می‌رساندند.[20] مصطفی حائری‌زاده، از اعضای مؤتلفه، کاغذ مورد نیاز جهت تکثیر نشریه را خریداری می‌کرد و شب‌های جمعه، که آیت‌الله مصباح به تهران می‌رفت، در زیرزمین خانۀ پدری‌اش به ماشین‌نویسی و تکثیر آن می‌پرداخت. وی نشریه را پس از چاپ، دسته‌بندی می‌کرد و دوخت می‌زد و تعدادی از آن را جهت توزیع در میان طلبه‌ها به قم منتقل می‌کرد و مابقی آن را جهت توزیع میان دانشجویان و بازاریان تهران به اعضای مؤتلفه می‌رساند.[21] در قم، نشریه را شبانه در خانۀ اساتید حوزه می‌انداختند. در مدارس علمیه نیز بسته‌های پنج تا دَه‌تایی نشریه را داخل حجرۀ طلبه‌هایی قرار می‌دادند که فعالیت سیاسی بیشتری داشتند تا به‌دست دیگران برسانند. نشریه با قرار دادن در جعبۀ شیرینی و کفش به شهرستان‌ها ارسال می‌شد.[22] شیخ محمدرضا فاکر، از روحانیان مبارز در مشهد، نشریه را توزیع می‌کرد.[23]
«انتقام» با چند واسطه برای رادیوهای خارجی ازجمله «پیک ایران»، که از آلمان شرقی توسط حزب توده علیه حکومت پهلوی فعالیت داشتند، ارسال می‌شد و این شبکه‌ها ضمن بیان اینکه جمعی از روحانیان در قم مجله‌ای منتشر کرده‌اند، اخبار سیاسی «انتقام» را نقل می‌کردند. این اتفاق بر دامنۀ تأثیر نشریۀ «انتقام» در کشور بهویژه در حوزه می‌افزود.[24]
مخفی‌کاری اعضای نشریۀ «انتقام» به‌‌اندازه‌ای بود که ساواک به‌هیچ‌شکل نتوانست ردی از آنان پیدا کند و به‌ناچار حجت‌الاسلام علی حجتی کرمانی و حجت‌الاسلام سید هادی خسروشاهی، از حلقۀ اصلی نشریۀ «بعثت»، را عامل انتشار نشریۀ «انتقام» می‌پنداشتند.[25] تا آنکه پس از دستگیری یکی از عوامل توزیع «انتقام» در شیراز و اعتراف به فعالیت آیت‌الله مصباح یزدی در این نشریه، وی تحت‌تعقیب قرار گرفت؛ اما ساواک نتوانست به او دست یابد و نشریۀ «انتقام» همچنان به فعالیت خود ادامه داد.[26] با دستگیری تعدادی از اعضای هیئت‌های مؤتلفه و اعدام برخی از آنان در جریان ترور حسن‌علی منصور، ازآنجاکه تعدادی نشریۀ «انتقام» نزد آنان یافت شده بود، حساسیت ساواک برروی مسیرهای ارتباطی آنان بالا رفت و ازآن‌پس حتی افرادی که پیش از آن با شوق نشریه را دریافت می‌کردند، دیگر حاضر به دریافت آن نبودند.[27] ازسوی دیگر، بسیاری از توزیع‌کنندگان «انتقام» در بازداشت بودند[28] و درمجموع، آیت‌الله مصباح یزدی ناچار به توقف انتشار «انتقام» شد.[29] هشتمین و آخرین شمارۀ نشریۀ «انتقام» در تاریخ 15 مهر 1344 منتشر و سپس متوقف شد.[30] آیت‌الله مسعودی خمینی، در زمان تولیت بر حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س)، نسخه‌هایی از نشریۀ «انتقام» را به کتابخانۀ آستان اهدا کرد.[31]
در سال 1379 حجت‌الاسلام سیدهادی خسروشاهی، پس از کسب اجازه از آیت‌الله مصباح یزدی، در دومین مجلد از مجموعۀ اسناد نهضت اسلامی ایران، تمامی شماره‌های نشریۀ «انتقام» را در کتابی با همین عنوان گردآوری کرد که انتشارات کلبۀ شروق آن را منتشر کرده است.
[1]. خسروشاهی، سید هادی؛ بعثت (نشریۀ داخلی حوزۀ علمیۀ قم در سال‌های 1343ـ1344)؛ چاپ اول، کلبۀ شروق، 1379ش، ص بیست‌ویک. دعایی، سید محمود؛ گوشه‌ای از خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید محمود دعائی؛ مؤسسۀ چاپ و نشر عروج، 1387ش، ص60 و 61.
[2]. گفتمان مصباح، ص90.
[3]. مصباح یزدی، محمدتقی؛ ذوالشهادتین امام؛ قم، شهید کاظمی، 1398ش، ص104.
[4]. همان، ص106.
[5]. همان، ص105.
[6]. یزدی، محمد؛ خاطرات آیت‌الله محمد یزدی؛ تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1380ش، ص180.
[7]. گفتمان مصباح، ص94.
[8]. ذوالشهادتین امام، ص105 و 106.
[9]. خاطرات آیت‌الله محمد یزدی، ص181.
[10]. ذوالشهادتین امام، ص106.
[11]. همان، ص106 و 107.
[12]. خاطرات آیت‌الله محمد یزدی، ص112.
[13]. ذوالشهادتین امام، ص107؛ گفتمان مصباح، ص95.
[14]. همان، ص101.
[15]. سورۀ سجده، آیۀ 22.
[16]. سورۀ آل‌عمران، آیۀ 4.
[17]. خسروشاهی، سید هادی؛ انتقام (نشریۀ داخلی حوزۀ علمیۀ قم در سال‌های 1343ـ1344)؛ کلبۀ شروق، 1379ش، ص2.
[18]. ذوالشهادتین امام، ص106.
[19]. گفتمان مصباح، ص92.
[20]. ذوالشهادتین امام، ص106؛ خاطرات مصطفی حائری‌زاده، ص200.
[21]. بادامچیان، اسدالله، بنائی، علی؛ هیئت‌های مؤتلفۀ اسلامی؛ اوج، 1362ش، ص302.
[22]. گفتمان مصباح، ص96.
[23]. جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی‌سیاسی ایران، ص301.
[24]. ذوالشهادتین امام، ص108؛ گفتمان مصباح، ص116.
[25]. انتقام (نشریۀ داخلی حوزۀ علمیۀ قم)، ص4.
[26]. گفتمان مصباح، ص96.
[27]. ذوالشهادتین امام، ص110.
[28]. هیئت‌های مؤتلفۀ اسلامی، ص303 و 304؛ خاطرات مصطفی حائری‌زاده، ص199ـ202.
[29]. ذوالشهادتین امام، ص109.
[30]. انتقام (نشریۀ داخلی حوزۀ علمیۀ قم)، ص143.
[31]. خاطرات آیت‌الله محمد یزدی، ص182.
